De term overtoerisme kwam dit jaar op de kaart te staan door inwonersprotesten in Barcelona en op Mallorca. Dichter bij huis, op Vlieland, begint het ook te knellen. ,,Het lijkt soms alsof hier alles voor het toerisme moet wijken.’’
Een smalle stenen pier met aan het einde een houten schip. Op de voorgrond een stapel bagage die net van boord is gehaald. Kinderen kijken van een afstandje nieuwsgierig toe: wat heeft de veerboot aan wal gebracht?
De zwart-witfoto hangt in de werkkamer van Marieke Vellinga, sinds 2022 wethouder Toerisme op Vlieland. ,,Je kunt ernaar blijven kijken en ziet elke keer wat nieuws.’’
Het historische beeld stamt uit de eerste helft van de vorige eeuw. De reis naar Vlieland was een avontuur. Vellinga: ,,Je stapte in Harlingen eerst op de boot naar Terschelling. Halverwege kwam een schip langszij voor passagiers met bestemming Vlieland, die stapten midden op zee over.’’
Op de foto is slechts een plukje passagiers te ontwaren. Op Vlieland kwam je alleen als je er wat te zoeken had.
ENORME GROEI
Tegenwoordig zet Rederij Doeksen op een drukke vakantiedag 2000 toeristen op de kade. Al die mensen willen ergens eten, drinken en meestal ook slapen. Die behoeften komen allemaal samen in het enige dorp, het 1300 inwoners tellende Oost-Vlieland.
Dat begint te schuren, bleek in 2023 uit een inwonersonderzoek van de gemeente. Het is door toerisme te druk geworden op Vlieland, vindt bijna 60 procent van de eilanders. Wordt het nog drukker, dan voorziet driekwart van de Vlielanders wrijving tussen inwoners en bezoekers.
Vlieland is de afgelopen decennia steeds meer gasten gaan ontvangen. Het aantal toeristen dat Doeksen per jaar overzet is tussen 2003 en 2023 met bijna een derde gegroeid, van 159.000 naar 209.000.
FRUITS DE MER
De 1 kilometer lange Dorpsstraat is het kloppende hart van Vlieland. De meeste winkels en horecabedrijven van het eiland zijn hier gevestigd. In de zomer krioelt het er van de mensen.
Een slager en groenteman heeft Oost-Vlieland niet meer, net als in veel kleine dorpen aan de wal het geval is. Maar op Vlieland kwamen er een escaperoom en ijswinkel voor terug.
De nadruk ligt steeds meer op de toerist. Tegelijkertijd is die toerist in de ogen van eilanders veranderd. Veeleisender, bereid meer te betalen en gewend aan luxe. Vlielanders zien het winkel- en horeca-aanbod opschuiven naar het duurdere segment.
Geen frikadellen maar fruits de mer, cava in plaats van bier. Het tekent de toerist die Vlieland transformeerde tot Vliebiza. Op Vlieland is de belevingswereld van de toerist een heel andere dan die van de bewoner. Wethouder Vellinga: ,,Wij zijn geen Vliebiza, en dat willen we ook helemaal niet zijn.’’
De belangen van inwoners en toeristen lopen soms uiteen, laat een recente ontwikkeling in de Dorpsstraat zien. Enkele jaren geleden besloot de gemeente dat er aan de drukke oostkant overdag niet meer gefietst mag worden.
Eilander Marco Bakker: ,,Voor toeristen is het heel fijn dat de Dorpsstraat een soort wandelboulevard geworden is. Maar de eilander dan, die op de fiets zijn boodschappen wil doen in diezelfde straat? Die staat op het tweede plan.’’
De 55-jarige Bakker woont al zijn hele leven op Vlieland. ,,Daarom weet ik heel goed hoe belangrijk toerisme is. Maar het lijkt soms alsof álles voor het toerisme moet wijken.”
Voor menig Vlielander is de grens bereikt. Er is geen draagvlak meer voor nieuwe verblijfs-accommodaties en evenementen, blijkt uit het inwonersonderzoek. Ook voor uitbreiding van de horeca en recreatiemogelijkheden is geen meerderheid.
SEIZOENSVERBREDING
Het Vlielander toerisme piekt in juli en augustus, wanneer meer dan 30.000 toeristen per maand de overtocht maken. Ook in het voorjaar en rondom de herfstvakantie weten bezoekers het eiland al jaren goed te vinden.
Daarentegen kon je tot niet zo lang geleden in de winter een kanon afschieten zonder iemand te raken. Kón. Want het toerisme op Vlieland heeft tussen 2008 en 2021 de sterkste groei doorgemaakt in de voorheen stille maanden.
Voorbij is de tijd dat Vlielanders hun eiland een paar maanden per jaar ‘voor zichzelf’ hadden, ziet ook Dirk Bruin. Bruin (62) is de achterkleinzoon van de oprichter van het oudste hotel van het eiland, het in de Dorpsstraat gelegen Badhotel Bruin.
,,In de jaren 70 was ons hotel als enige open in de winter, vooral voor mensen die vanwege zaken op het eiland moesten zijn. Volgens mij kon het totaal niet uit, het was soms verlaten. In de winter waren we dus als eilanders onder elkaar.’’ Dat is deze eeuw sluipenderwijs veranderd, constateert hij. ,,Tegenwoordig zijn er altijd veel mensen.’’
Positief voor de toeristische sector, maar het zorgt ook voor frictie. Marco Bakker: ,,Het Vlielander oud en nieuw is een echte traditie. Alleen zie je de laatste jaren daar steeds meer toeristen op afkomen, die zien het als een evenement. Vorig jaar stond ik om me heen te kijken en dacht ik: wie zijn al die mensen?’’
Bruin: ,,Ik ben beheerder van het Bunkermuseum, dus ik heb er voor mijn werk belang bij dat er gasten komen. Privé verlang ik terug naar de tijd dat Vlieland soms nog rustig was.’’
BEDDENPLAFOND
De toegenomen drukte in de wintermaanden is een resultaat van het vorige toeristische beleid van de gemeente. De in 2014 opgestelde toeristische visie ziet volop kansen voor groei, met name buiten het hoogseizoen. Toen er in 2022 werd teruggeblikt op dit beleid, bleken de beoogde groeicijfers ver overtroffen.
Inmiddels is het sentiment veranderd. Ook de gemeente kijkt kritischer naar het toerisme. Begin dit jaar werd er een nieuwe toeristische visie opgesteld. Wethouder Vellinga: ,,Balans is daarin het kernwoord. Daarbij is het inwonersonderzoek cruciaal geweest.’’
Een toeristenmaximum gaat Vlieland niet opleggen, wel wil de gemeente het aantal toeristenbedden op het eiland ,,stabiliseren.’’ Volgens Vellinga is dat al langer het uitgangspunt, alleen houdt de gemeente al een tijdje geen beddenboekhouding meer bij. ,,We gaan dat nu inventariseren, zodat we weten met welke bandbreedte aan overnachtingen we te maken hebben.’’
Groei van hotels en andere overnachtingslocaties is niet gewenst. Nieuwe, grote evenementen ziet de gemeente ook niet zitten. ,,We zien nog wel kansen voor kleinschalige initiatieven met lokaal eigenaarschap.’’
Toerisme zorgt ook voor problemen op de Vlielandse huizenmarkt, constateert de gemeente. De woningvoorraad op het eiland is beperkt en er is amper ruimte voor nieuwbouw. Tegelijkertijd is de vraag naar woningen groot.
Hoofdzakelijk komt die vraag van twee groepen. Enerzijds eilanders die op zoek zijn naar woonruimte. Anderzijds ondernemers die woonruimte zoeken voor personeel dat met name de toeristische sector draaiende moet houden.
Door die concurrentie zijn de huizenprijzen geëxplodeerd. Sinds 2005 is de WOZ-waarde op Vlieland met 89 procent toegenomen, meer dan in elke andere Friese gemeente. Een gemiddelde woning op Vlieland kost nu 402.000 euro.
Bakker: ,,Er is de laatste jaren enorm ingezet op verlenging van het toeristenseizoen, alleen heb je daar uiteraard personeel voor nodig. Die mensen hebben vaak niets met Vlieland, maar moeten wel ergens wonen. Door de krapte op de woningmarkt raakt ons dat.’’
,,Mijn zoon is 23 en wil graag zijn eigen huisje. Een tijd geleden kwam er een appartement te koop boven een winkel. Begeleidende tekst: ideaal voor starters. Het ging uiteindelijk voor 340.000 euro weg. Zo komen je kinderen nooit aan bod. We komen als eilanders klem te zitten op ons eigen eiland.’’ Bruin: ,,In Venetië kun je als Venetiaan geen woning meer krijgen. We moeten oppassen dat we op Vlieland niet diezelfde kant opgaan.’’
De gemeente onderzoekt de mogelijkheid om woningen onder een bepaalde marktwaarde te beschermen tegen opkoping door ondernemers, door deze huizen van een zelfbewoningsplicht te voorzien. Vellinga: ,,We hebben niet het idee dat de prijzen daarmee met tonnen gaan zakken, maar we moeten en willen hier wel iets mee.’’
TEGENSTELLINGEN
Geen enkele Nederlandse gemeenteis economisch zo afhankelijk van toerisme als Vlieland. Volgens het CBS is ruim de helft van de werkgelegenheid aan de sector verbonden. Vellinga: ,,In de praktijk ligt dat nog hoger. Indirect zijn vrijwel alle banen op het eiland op een bepaalde manier aan het toerisme verbonden.’’
Tegelijkertijd geeft in het inwonersonderzoek slechts 20 procent van de Vlielanders aan zelf economisch te profiteren wanneer het toerisme op het eiland groeit. Bruin: ,,De Vlielander werkman heeft er niets aan als het eiland vol zit.’’
Ook de knellende huizenmarkt geeft blijk van de soms tegenstrijdige belangen. Maakt de gemeente zich daar zorgen over? Vellinga: ,,Er kunnen soms tegenstellingen zijn, maar wanneer beide partijen vervolgens om tafel gaan, zien we ook snel begrip ontstaan. Ons voordeel is dat onze ondernemers veelal ook eilanders zijn. Die kunnen zich in een ander perspectief verplaatsen.’’
100 jaar geleden was Vlieland een arm eiland. De opkomst van het toerisme in de tweede helft van vorige eeuw bracht het eiland welvaart en faciliteiten waar elk ander dorp met 1300 inwoners jaloers op zou zijn. Vellinga: ,,Dat besef laten landen bij onze inwoners zien we ook als belangrijke uitdaging. De tandarts is hier bijvoorbeeld bij gratie van de bezoekers.’’
GEEN VAKANTIEPARK
De gemeente ziet ook de noodzaak om het imago van Vlieland bij te sturen. Na decennia van onstuimige groei van het toerisme ligt de nadruk niet op méér, maar op ándere bezoekers. Vellinga: ,,Mensen met oog voor de natuur, die daaraan misschien ook een steentje willen bijdragen. Mensen die bereid zijn zich aan te passen aan het eiland, in plaats van andersom.’’
Vellinga praat met de VVV en het toeristisch platform over hoe dat het best kan worden uitgedragen. Eén ding is zeker: voor de term Vliebiza is in die boodschap geen plaats. De bijnaam staat voor alles wat Vlieland niet meer wil zijn. Vellinga: ,,Wie dat bedacht heeft weten we niet, we zouden ook wel willen weten hoe we er weer van afkomen.’’
De veerboot meert nog precies op dezelfde plek aan als 100 jaar geleden. De smalle stenen dam op de foto in Vellinga’s werkkamer is in de tussenliggende periode keer op keer verlengd, verbreed en verzwaard om plaats te bieden aan grotere schepen.
De toeristenstroom zal Vlieland blijven aandoen. Vellinga: ,,Als eiland moeten we die bezoekers alleen een ander verhaal gaan vertellen. Je bent hier van harte welkom, maar het is hier geen vakantiepark. Vlieland is een plek waar mensen wonen, werken en leven.’’
<LC.19.10.2024>