De huren zijn laag, maar de energiekosten torenhoog. De corporaties in Noord-Nederland breken zich het hoofd over hun koudste huizen. Hadden ze niet eerder moeten isoleren? „Woon je met een gezin in een woning met energielabel G? Dan kun je wel over de 3000 kuub aardgas per jaar gaan.”
Overdag de jas aan in huis, ’s avonds een campingkachel op een grote blauwe gasfles midden in de woonkamer. Allround servicemedewerker Jan-Harm Schutte komt van alles tegen op zijn rondes. Met collega Peter Oudshoorn gaat hij met een bus vol tochtstrips en kit langs huurwoningen van zijn werkgever Acantus.
300 METER TOCHTSTRIP
De huizen waar hij aanbelt zijn slecht geïsoleerd maar zijn niet op korte termijn aan de beurt voor verduurzaming. Daarom is het zogeheten kierteam opgericht. ‘om toch wat te doen’. Schutte: „Sommige mensen gaan ver om de energierekening laag te houden, maar bij de meesten staat de kachel gewoon aan. Mensen klagen vooral over de dure boodschappen.” Tussen vijf- en zeshonderd woningen hebben de servicemedewerkers al bezocht, er zijn nog duizend te gaan. Per week gaat er 300 meter tochtstrip doorheen.
Acantus, met huizen in Noordoost- en Oost-Groningen, spant zich in om de koudste huizen zo snel mogelijk te verbeteren. Ook de meeste andere corporaties in Noord-Nederland doen dat, zo leert een enquête van deze krant onder 28 corporaties in Drenthe, Friesland en Groningen. De corporaties in ons land spraken afgelopen zomer met de overheid af dat alle woningen met energielabel E, F of G voor 2029 een upgrade krijgen. Dus ook die waar het kierteam nu langsgaat.
Maar de torenhoge energieprijzen vragen om versnelling. Juist de slechtst geïsoleerd panden hebben de laagste huren en zijn vaak onderdak voor mensen met de kleinste portemonnee.
THERMOPANE
Willie en Roelf van der Wal wonen al vijftig jaar in hetzelfde huis van Acantus in de Raadhuisstraat in Blijham. Een lange straat, met zo’n beetje aan het eind hun kleine twee onder-een-kapwoning. Het is behaaglijk warm in de woonkamer. Dat is ook wel zo prettig; zij heeft rugklachten en zit veel in de stoel. Hij is constant in de weer, óók met het energiezuinig maken van hun woning.
In 1988 plaatste Roelf van der Wal, gepensioneerd buschauffeur, met wat buren thermopane (dubbel glas) in de woonkamer. Ook het dak isoleerde hij zelf. En ledlampjes, die had hij vijftien jaar geleden al. In de keuken, de hal, de bijkeuken en slaapkamer. „Van Ikea, kijk, zo’n stripje”, wijst Van der Wal. Het echtpaar heeft een vast contract bij de energiemaatschappij en betaalt 160 euro in de maand. „Dus ik durf de kachel wel op 19 graden te zetten”, zegt Wille van der Wal. Dat is wel een graadje lager dan vorige winter.
Daar aan de Raadhuisstraat bij meneer en mevrouw Van der Wal, zijn de problemen door de gestegen energieprijzen nu niet zo groot. Maar corporaties maken zich wel grote zorgen over de gevolgen van de hoge lasten voor veel van hun huurders.
ZORGEN
„Van onze huurders heeft een op de drie betaalproblemen”, zegt corporatiedirecteur Bert Moormann van Domesta in Hoogeveen. Hij heeft wel vaker een crisis meegemaakt, maar dit is anders, zegt hij. „Heel heftig. Niemand weet hoelang het gaat duren. Ik maak mij zorgen over de volgende winter.”
Uit de enquête blijkt dat er een toename is van het aantal mensen dat zich meldt met zorgen over de hoge energieprijzen. Bewoners klagen ook vaker over het energieverbruik van de woning. En ze vragen vaker om verduurzaming van hun huis.
PRAKTISCHE VRAGEN
Dynhus, een corporatie in Zuidwest-Friesland, hield samen met de huurdersvereniging vijf informatieavonden om bewoners te informeren over energiebesparing, maar ook over de energietoeslag en andere financiële regelingen. De vragen die energiecoach Arie Heide uit de zaal krijgt zijn vooral praktisch van aard:
Moet ik de vaatwasser gebruiken of een afwasteiltje? „De vaatwasser. Maar dan wel vol.” Ik gebruik elektrische kacheltjes. „Niet doen. De cv is veel goedkoper.” Het lampje van mijn naaimachine brandt dag en nacht. „Gebruik een bespaarstekker. En let ook op het warmhoudplaatje van de koffiezetter!” Geroezemoes in de zaal.
Verlies ik niet te veel warmte als ik ventileer? „Nee, het verwarmen van vochtige lucht kost veel meer energie dan het verwarmen van droge lucht. En vocht en schimmel zijn slecht voor je huis en slecht voor jezelf.” Wanneer krijgen we zonnepanelen? Op deze vraag weet voorzitter Leendert van Tuinen van de huurdersvereniging het antwoord. „Binnenkort krijgen jullie bericht. Wel doen hoor. Het kost 5 euro per maand, maar je bespaart gemiddeld 40 euro.”
Maar wat gebeurt er achter de voordeuren van huurders die niet naar dit soort bijeenkomsten gaan? Die geen informatiefolders lezen, geen websites bezoeken en niet met de corporatie bellen als ze in de problemen komen?
„Over die groep maken wij ons de meeste zorgen”, zegt bewoners-participant Adinda Bornkamp van Lefier, een corporatie met huizen in Groningen en Drenthe. „Mensen konden bij ons een doos met ledlampen, tochtstrips, een brievenbusborstel en radiatorfolie ophalen. We houden bij wie is geweest. Meer dan de helft reageerde, maar we willen ook de mensen die geen pakket hebben opgehaald nog bereiken.”
Een opvallend resultaat uit de enquête is dat de betalingsachterstanden het afgelopen jaar slechts bij 9 van de 28 corporaties zijn opgelopen. Verreweg de meeste bewoners betalen nog steeds de huur, ook als ze financieel zeer krap zitten. „Dat betekent dus dat mensen ergens anders op bezuinigen”, zegt Bornkamp van Lefier. Moormann van Domesta ziet dat ook. „Soms zetten ze de verwarming helemaal niet meer aan.”
Het aantal mensen met een huurachterstand loopt nu wel op, weet hoogleraar Volkshuisvesting Peter Boelhouwer van de Technische Universiteit in Delft. „Veel mensen hebben nog geen jaarrekening gehad. Er is een deel dat de kop in het zand steekt.”
Huurders zijn zich soms helemaal niet bewust van hun energieverbruik, weet energiecoach Heida. „Ik was laatst bij een oudere mevrouw, die verbruikte 2200 kubieke meter gas per jaar. Ze was niet gewend om op haar energieverbruik te letten.” Ter illustratie: volgens cijfers van het Nibud (het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting) was het gemiddeld gasverbruik over alle woningen in ons land vorig jaar 1190 kuub.
COACHES
Corporaties doen van alles om te voorkomen dat bewoners in financiële nood komen. Meerdere hebben een klusbus op de weg als die van het kierteam dat niet alleen tochtstrips plaatst maar ook de cv nakijkt en advies geeft over ventileren en zuinig aan doen. En de verhuurders delen de eerdergenoemde energiepakketten uit.
Maar de zorg gaat verder. Corporaties werken ook met budget- of wooncoaches die mensen bijvoorbeeld kunnen helpen met het aanvragen van toeslagen en compensatieregelingen. „15 procent van onze huurders heeft geen huurtoeslag aangevraagd terwijl ze daar wel recht op hebben”, zegt Moormann van Domesta. „Die spreken we nu aan. We werven extra bespaarcoaches om die gesprekken te voeren. Je moet deze mensen opzoeken.”
Het blijven lapmiddelen. Natuurlijk, of mensen bewust omgaan met energie is een belangrijke factor, extra geld door toeslagen helpt en een tochtstrip ook een beetje. Maar uiteindelijk is de energierekening vooral hoger dan gemiddeld doordat de woning te veel warmte verliest. „Woon je met een gezin in een woning met energielabel G? Dan kun je wel over de 3000 kuub aardgas per jaar gaan”, zegt energiecoach Heida.
„Soms stoken mensen bij wijze van spreken voor de vogeltjes”, zegt Bornkamp van Lefier. Zo was het in de Stellingstraat in Klazienaveen. „Ja, dat zijn de rotte kiezen binnen ons bezit waarmee we jaren hebben gepuzzeld. De huizen zijn niet meer van deze tijd, investeer je daar dan nog in? Maar een sloopbesluit is ook niet zomaar genomen en ondertussen zitten bewoners wel met torenhoge energierekeningen”, zegt Bornkamp.
Geef je nog geld uit aan een woning die eigenlijk rijp is voor de sloop? Het is een lastig dilemma voor alle corporaties in een zeer krappe huurmarkt. Want dat huis, hoe slecht ook, heb je nodig om bepaalde huurders een dak boven hun hoofd te kunnen bieden.
Voor de Stellingstraat viel dit najaar het besluit. De huizen gaan tegen de vlakte. Bornkamp: „Toen we dat vertelden, begonnen mensen te juichen. Hadden we die slechtste woningen eerder moeten aanpakken? Ja. We hebben te veel vanuit de organisatie gedacht en te weinig vanuit de huurders. We hebben gewoon te lang gewacht. Dat horen we ook van onze huurders en dat erkennen we.”
KOUDE HUIZEN
9 procent van de corporatiewoningen in de drie noordelijke provincies heeft label E, F, of G. Dat lijkt zo op papier niet veel, maar het gaat in totaal om bijna 19.000 huizen met minstens evenzoveel huurders. Noord-Nederland doet het in vergelijking met de rest van het land iets beter, zegt een woordvoerder van Aedes, de branchevereniging van de corporaties. Vooral in de stedelijke gebieden met veel kleine woningen uit de jaren 50 en 60 staan meer tochtige huizen.
En toch, waarom zijn die 19.000 slecht geïsoleerde woningen in het Noorden niet eerder aangepakt? Voor het volledige antwoord op die vraag moeten we eerst tien jaar terug.
VERHUURDERHEFFING
In 2013 werd een belasting ingevoerd op sociale huurwoningen, de verhuurderheffing. Die was in eerste instantie bedoeld om de schatkist te spekken. Maar komt ook voort uit het financieel wanbeleid van een paar grote corporaties in de Randstad. De directeur van Rochdale in Amsterdam liet zich op kosten van de corporatie rondrijden in een Maserati, Vestia in Rotterdam verloor bakken met geld door handel in derivaten.
De sector kreeg na deze misstanden te maken met strengere regels en had minder geld door de afdracht aan de staat. Tien jaar verhuurderheffing heeft de gezamenlijke corporaties in ons land bijna 14 miljard euro gekost. Volgens een onderzoek in opdracht van koepelorganisatie Aedes hadden ze met dat geld ruim 93.000 extra huizen kunnen bouwen of een veelvoud van dat aantal woningen kunnen verduurzamen.
Tweede Kamerlid Henk Nijboer van de PvdA vindt dat de sector de laatste jaren te voorzichtig is geweest. „De parlementaire enquête na het debacle met Vestia heeft de corporaties bang gemaakt, ze zijn op de centen gaan zitten. De sector kent geen ondernemende directeuren meer, ze doen alles om geen risico te lopen. Ondertussen zijn de wachtlijsten ellenlang en is de kwaliteit van de woningen onvoldoende.”
De politicus uit Groningen vindt dat de corporaties aan de bak moeten. Volgens Nijboer hebben ze ook meer financiële armslag nu de verhuurderheffing vanaf dit jaar is afgeschaft: „Aan de dure boodschappen kunnen ze niks veranderen, aan de energierekening wel.”
En aan de huur, daar kunnen de corporaties ook iets aan veranderen. Sowieso moeten de verhuurders die het niet voor elkaar krijgen de koudste huizen voor 2029 te isoleren hun huurders korting geven. Dat hebben ze afgesproken met de overheid. Maar het gebeurt nu ook al. Domesta bijvoorbeeld verlaagt de huren van de woningen met de slechtste labels. Hoogleraar Boelhouwer vindt (een tijdelijke) huurverlaging een goed middel om mensen te ontlasten. „En individueel maatwerk. Ik weet dat corporaties in bepaalde gevallen huurschulden kwijtschelden. Maar dat gebeurt in stilte.”
Boelhouwer is lang niet zo streng voor de corporaties als Nijboer. „De verduurzaming is de laatste jaren redelijk goed gegaan. Er is wel een schrikreactie geweest na Vestia, maar dat is begrijpelijk. Als je niet binnen de gestelde waardes blijft, kom je onder toezicht. Dat wil je als corporatie absoluut niet. Je wordt aan de schandpaal genageld.”
ORANJE ZONNEPANELEN
De Bouwvereniging, met 2500 woningen in Harlingen (en de dorpen Midlum en Wijnaldum), is met gemiddeld label A in het Noorden het beste jongetje van de klas. Landelijk hoort de corporatie bij de vijf groenste. Op alle daken waar het kan, liggen zonnepanelen. In de historische binnenstad zelfs oranje, in de kleur van de daken van het beschermd stadsgezicht.
„Gewoon doen”, zeggen Arnold Hiemstra en coördinator strategisch onderhoud Piet Frölich, gevraagd naar het geheim van hun succes. „Het ondernemende zit hier misschien ook wat meer in de genen”, verklaart Hiemstra. Het moet Kamerlid Nijboer als muziek in de oren klinken. Dat de Bouwvereniging een kleine corporatie is, helpt ook. „De lijnen zijn kort. Het idee van de zonnepanelen kwam op, we hebben het er in een overleg over gehad, aan het eind van de vergadering waren we eruit. Dit doen we.”
En ze deden meer. Vanaf 2014 werden alle huizen geïsoleerd om in 2020 op label B uit te komen. Frölich: „Waar dat kon, hebben we een dikkere laag isolatie aangebracht dan nodig was voor label B.” Hiemstra: „En we hebben heel bewust gezegd: iedereen moet ervan profiteren. Dus niet bij een paar huizen ‘nul op de meter’, dat kost zo 120.000 euro per woning, maar alle huizen voor 12.000 euro inpakken.”
De Bouwvereniging was er vroeg bij. Corporaties die nu hun slechte woningen willen aanpakken, zijn een stuk duurder uit. Gebrek aan materialen en tekort aan (bouw)personeel remmen de uitvoering.
De Groningse corporatie Acantus streeft ernaar dat al haar woningen in 2036 label A hebben. Zover is het in de Plantsoenstraat in Blijham nog lang niet. Servicemedewerker Jan-Harm Schutte dicht daar eerst letterlijk de gaten met tochtstrips in de woning van Ringo Dekker. „Ik maak me geen zorgen maar ik kook wel minder en met minder pitten.”
ELFSTEDENWINTER
In Workum keren de huurders van Dynhus huiswaarts met een hoofd vol bespaartips en een Dynhustas vol gratis bespaarspulletjes. De reacties zijn positief. „Nuttige avond, goed dat ze dit doen.” En ook: „Ik dacht dat ik het wel zo’n beetje wist, maar ik heb best veel nieuwe tips gehoord.”
Buiten vriest het die avond. Op de klinkers van de Merk glinstert het strooizout. „Het kon wel eens glad worden”, zegt iemand. „We zullen toch geen Elfstedenwinter krijgen?”
