Bijna was wooncentrum Nij Ylostins in IJlst een monument geweest. Maar het tij keerde en nu wacht de slopershamer.
De foto staat in menig geheugen gegrift, evenals de uitzending die Zembla in 2019 maakte onder de titel Oude bomen moet je niet verplanten. Die oude bomen, senioren uit IJlst, zijn inmiddels allemaal verhuisd of overleden. Ook de hartverwarmende actie van de IJlsters zelf – Frij Ylostins – mocht niet baten. In mei 2019 vormden zij een menselijke ketting om het pand. Bewoners raakten ontroerd door de steun. De foto van het dansende menselijke lint raakte menigeen.
Dat was 2019. Inmiddels is het 2024. We treffen Reinder Hoomans op zijn appartement in Sneek. Hij hoorde destijds bij de actievoerders die sloop wilden voorkomen. Zijn moeder, Geeske Hoomans, woonde er al bijna dertig jaar. Ze overleed in oktober 2022 in Blauwhuis, waar ze wegens gezondheidsredenen naartoe moest verhuizen.
KIPPENVEL
De avond datde stad in actie kwam, herinnert hij zich goed. Samen met actievoerster Joke Schilling en andere familieleden van bewoners hadden ze wel bedacht dat het mooi zou zijn als de IJlsters hun steun zouden betuigen, maar ze hadden geen idee of aan hun oproep om om 19 uur te komen gehoor zou worden gegeven.
,,Dan sta je daar om half zeven en is er nog niemand. O jee, dacht ik. Tot het vijf voor zeven werd. Ineens kwamen ze uit alle hoeken en gaten. We schatten tussen de zevenhonderd en negenhonderd mensen.’’ Emotioneel was het. ,,Echt kippenvel. Bewoners begonnen te huilen.’’
Dat huilen had Hoomans eerder meegemaakt. In 2017 toen de eigenaar van het pand en de grond, corporatie Elkien, voor het eerst sloop aankondigde. ,,Dat plofte erin. Er zaten trillende, schuddende en huilende bewoners in de zaal.’’
In 2019 werden de sloopplannen concreet. Elkien deelde mee dat het gebouw ‘technisch op’ was, niet brandveilig was en niet gerenoveerd kon worden. In 2020 moest de sloop plaatsvinden.
,,Het ergste was dat Elkien op dat moment geen nieuwbouw kon toezeggen. Waar moesten al die ouderen tussen de 70 en 95 jaar dan heen?’’ Er woonden op dat moment nog zo’n veertig ouderen in het 59 appartementen tellende complex. Leegstaande woningen werden niet meer opgevuld door Elkien in verband met de naderende sloop.
BOOS
Zijn moeder was zielsgelukkig in haar woninkje in het complex. ,,’Ik wol hjir net wei’, zei ze altijd.’’ Ze wandelde dagelijks door IJlst en als dat door het slechte weer niet kon, wandelde ze door het gebouw, door de overdekte gangen die als straatjes gebouwd zijn. ,,Vanaf het moment dat de sloopplannen bekend werden, stond ze continu onder stress. Ze was boos en vond het vreselijk.’’
Schilling had er geen familiebanden, maar voelde de noodzaak om op te komen voor de ouderen uit IJlst, die zo gelukkig waren op hun plekje. ,,Ik noem het gevoelloos en misdadig wat deze mensen is aangedaan. Ik zag al die mensen zo verschrikkelijk verdrietig zijn.’’ Daar komt bij, stelt ze nu, dat niet alleen de ouderen gedupeerd werden. ,,Uiteindelijk zijn zes jaar lang 59 sociale huurwoningen aan de IJlsters onthouden. Er hadden ook prima jongeren kunnen wonen.’’
UNIEK BOUWWERK
De strijders voor het behoud kregen hulp uit onverwachte hoek. Architecten als Rein Hofstra uit Grou en Joute de Graaf uit Sneek noemden Nij Ylostins erfgoedwaardig. Het zou de monumentenstatus moeten krijgen omdat het pand valt onder de experimentele woningbouw uit de jaren 60/70. In totaal ging het toen om 69 experimenten in Nederland. Nij Ylostins, in 1972 geopend, was de enige in Friesland. ,,Nu eens geen lange, hoge flats waar rook nog smaak aan zat, zoals toen gebruikelijk was. De huisarts en maatschappelijke instellingen in IJlst maakten zich sterk voor iets anders dan ‘kninehokken’. Zo kwam dit unieke bouwwerk er’’, aldus Hoomans.
Het bijzondere aan Nij Ylostins zijn de geschakelde appartementen met binnenstraten en sociale ruimten. De inpandige ‘straatjes’ tussen de woningen, pleintjes en andere gemeenschappelijke ruimten zorgen er volgens De Graaf voor dat Nij Ylostins ‘een dorpje op zichzelf’ werd. Meerdere architecten sprongen in de bres. Tot zelfs de welstandscommissie Hûs en Hiem erkende dat de ‘ziel’ van Nij Ylostins bijzonder was. De deskundigen roemden het gebouw niet om de materiële kwaliteit maar om de immateriële kwaliteit.
Erfgoedvereniging Heemschut liet onderzoek doen door bureau De Onderste Steen uit Nijmegen. Conclusie: Nij Ylostins moet een gemeentelijk monument worden. De gemeente liet ook onderzoek doen door bureau MVDH Architectuurhistorie uit Groningen. Conclusie: ‘Het is zeer aan te bevelen het complex met buitenruimte in z’n geheel als gemeentelijk monument aan te wijzen.’ De gemeente maakte vervolgens bekend voorlopig de monumentenstatus toe te kennen.
BESODEMIETERD
De rapporten die deze status ondersteunen liggen bij Hoomans op tafel. Ondanks dit pak papier besloot Súdwest-Fryslân anders. Een aanwijzing tot monument zou te beperkend zijn voor de herontwikkeling van het complex, aldus het college van burgemeester en wethouders. ‘Het is niet aannemelijk dat er dan een betaalbare en toekomstbestendige, op zorg en welzijn gerichte invulling van het wooncomplex te realiseren is’.
,,We voelden ons besodemieterd’’, blikt Hoomans terug. ,,Helemaal door het argument dat er nu duidelijkheid en rust zou zijn voor de bewoners. Daar schaarden de politieke partijen die ons steunden zich ineens ook achter.’’ Alleen zelfstandig raadslid Harmen de Wind bleef pleiten voor behoud van Nij Ylostins.
Waarom volgde er geen stap naar de rechter? ,,Daar waren we te moe voor’’, zegt Hoomans. ,,Ik werkte toen nog. Als ik om zes uur thuiskwam, ging vanaf half zeven de telefoon, alleen maar over Nij Ylostins. We hebben nog wel bezwaar aangetekend bij de gemeente, maar werden als familie niet als belanghebbende gezien.’’ Achteraf, vindt Hoomans, hadden ze een stichting op moeten richten. ,,Maar de tijd ontbrak ons.’’
TWEEDELING
Bovendien begon er een tweedeling te ontstaan in IJlst. Elkien had inmiddels wel plannen voor vervangende bouw gepresenteerd en de sloopplannen uitgesteld. Er komen nu huurwoningen voor ouderen en zorgwoningen in hofjesvorm, een plan dat straks in zijn geheel door zorginstelling Patyna wordt overgenomen. ,,Dat zien sommigen wel zitten. Zij willen graag die nieuwbouw.’’
Dat de woningen ,,rücksichtslos gesloopt’’ worden, noemt Hoomans ,,jammer.’’ ,,Je kunt het een lelijk pand vinden, maar het was uniek. Frustrerend dat daar zo weinig begrip voor is.’’
Elkien meldt dat het terrein in het najaar slooprijp gemaakt wordt, waarna begin 2025 de sloop daadwerkelijk start. Er komen 30 sociale huurwoningen voor ouderen en één gebouw met 32 studio’s voor mensen met een intensieve zorgvraag. Deze nieuwbouw gaat verder onder de naam ‘t Hof van Ylostins.
‘It fleant je wolris oan’
De verhuisdozen zijn nog niet allemaal uitgepakt, blijkt als we tien dagen na zijn verhuizing de bewoner bezoeken die het langst in Nij Ylostins bleef wonen. Het is eind augustus en Henk Haanstra (86) kon een andere huurwoning in IJlst krijgen omdat hij voorrang kreeg bij Elkien vanwege de sloopplannen van zijn oude woning. ,,Mar ik fielde my dêr lokkiger.’’
Meteen denkt hij terug aan het grasveld voor zijn appartement in Nij Ylostins, de bloemen en zijn uitzicht op de spoorwegovergang. Sinds 1962 woont Haanstra in IJlst. Hij werkte als monteur bij Landustrie. In 2016 verhuisde hij vanwege de gezondheid van zijn vrouw met haar naar Nij Ylostins. Vier jaar geleden overleed zij in De Ielânen in Sneek. ,,De kontakten mei elkenien wienen sa goed yn Nij Ylostins, mar soms hast gjin kar.’’
TRIENNEN
Tussen de verhuisspullen kan hij het niet zo snel vinden, maar hij vertelt de foto nog te hebben van de actie die in 2019 werd gevoerd om Nij Ylostins te behouden. De bevolking van IJlst vormde een menselijke ketting om het pand. ,,Ik hie de triennen yn ‘e eagen.’’
De onrust die sinds 2017 in het complex heerste omdat toen al sloop werd aangekondigd, is Haanstra niet in de kouwe kleren gaan zitten. ,,Stress krij je derfan.’’
LASTIGE TIJD
Toch kan hij het ook van de nuchtere kant bekijken. ,,It wurdt sloopt, dus je moatte der wol wei. Je moatte it ek net erger meitsje dan it is, mar it fleant my wolris oan.’’ Ook bij gefaseerde sloop en daarna nieuwbouw had zijn vader moeten verhuizen,zegt zoon Jan Haanstra. Nu heeft heit in ieder geval een verhuisvergoeding van Elkien gekregen.
,,It is noch wol wenne, mar ik fermeitsje my hjir ek wol’’, denkt Haanstra. De zomer is een lastige tijd omdat zijn hobby dan stilligt. ,,Ik kin net wachtsje oant it bridgen wer begjint.’’
Wel verkopen, niet verkopen
Betrokkenen rond de strijd voor behoud van Nij Ylostins verbazen zich erover dat Elkien straks wel grond verkoopt, terwijl dat eerst onbespreekbaar was. Toen meldde zich namelijk ook een koper, vastgoedondernemer Sikke Heerschop. Elkien verklaart hierover dat de koop destijds alleen over het complex ging en niet over de grond. Aan verkoop van corporatiebezit zijn wettelijk heel veel voorwaarden verbonden.
„Verkoop was ook niet onze inzet. We wilden een toekomstbestendige oplossing voor IJlst voor senioren met lage inkomens”, aldus de wooncorporatie. Die toekomst liet Elkien onderzoeken omdat sinds 2014 de belangstelling van huurders terugliep en er leegstand ontstond. Het bleek dat de nieuwe generatie ouderen andere wensen heeft. Een ingrijpende verbouwing zou nodig zijn, maar dan bleven de overdekte gangen en ruimtes die hoge kosten opleverden.
Daarom is gekozen voor nieuwbouw in een combinatie met Patyna en daarmee verkoop van een deel van de grond aan deze zorginstelling. Ouderen kunnen zo zelfstandig wonen, thuiszorg krijgen en kunnen als er intensieve zorg nodig is in de studio’s van Patyna terecht, zodat ze niet uit IJlst hoeven te vertrekken, aldus Elkien.
Veilige plek voor Oekraïners
Met een lach en een traan verlieten de Oekraïners die sinds 2022 in Nij Ylostins woonden het pand eind augustus, vertelt locatiemanager Julia Portegies, die in dienst is van de gemeente Súdwest-Fryslân. De gemeente vond er onderdak voor 86 Oekraïense vluchtelingen. Een deel van het pand stond leeg vanwege de sloopplannen van Elkien. Voor oudere bewoners die vertrokken, kwamen geen nieuwe terug. Er woonden nog zo’n vijftien ouderen toen de Oekraïeners zich er vestigden. Ook werden enkele woningen verhuurd door Carex, het bedrijf voor kortetermijnverhuur .
,,We hebben hartverwarmende momenten meegemaakt’’, schetst Portegies. Ze weet nog dat de ouderen terughoudend reageerden toen ze hoorden over de komst van de nieuwe bewoners. ,,Ze maakten zich zorgen over de communicatie vanwege de taal. Maar al gauw werd er hoi tegen elkaar gezegd, gingen de duimpjes van de bewoners omhoog als Oekraïense kinderen aan het spelen waren en schonken de bewoners elkaar een vriendelijke glimlach.’’
,,Het was een heel fijne, veilige plek. De traan is omdat we plaats moeten maken, maar de lach omdat we ruimte scheppen voor mensen die hier straks in de nieuwe woningen komen en daarnaar uitkijken.’’
RUSTIGE KLEINE STAD
Iryna Novokhatska die met haar kinderen in Nij Ylostins woonde, was heel blij dat ze in de ,,rustige, kleine stad’’ terecht kon. Ze trof het met haar oudere Friese buurvrouw. ,,Zo vriendelijk en zo open, ik heb heel veel aan haar gehad.’’
Novokhatska belandde in 2022, na de inval van Rusland in Oekraïne, vanuit Kiev in Sneek. Daar kon ze terecht bij een gezin. Negen maanden kon ze er blijven. Intussen werd naar een betere plek gezocht waar haar gezin wat meer op zichzelf kon zijn.
,,Toen ik hoorde dat ik in het nieuwe jaar 2023 naar IJlst kon verhuizen, was ik heel blij. Hier kreeg ik mijn eigen ruimte met een eigen keuken. Ik was niet meer afhankelijk van anderen. Voor de kinderen bracht het ook stabiliteit.’’ Novokhatska vond werk als schoonmaakster en keukenhulp in een restaurant in Sneek. Wat dat betreft vindt ze het niet erg dat haar nieuwe woonplaats Sneek wordt. ,,Ik moest altijd ‘s avonds in het donker terug op de fiets. Straks is dat nog maar een klein stukje.’’
De verhuizing zelf ziet ze ook niet als probleem. ,,Ik ben inmiddels zeven keer verhuisd. Mijn leven is verhuizen.’’ Wat ze belangrijker vindt, is dat haar kinderen een veilige plek hebben en houden. ,,Hier vliegen de raketten niet over.’’
VRIJWILLIGERS
Portegies vertelt dat de huisvesting in IJlst als een proef werd gezien. Hoe zouden de vluchtelingen reageren als ze niet in een hotelsetting opgevangen worden, maar zelfstandig moeten wonen? ,,Dat is goed uitgepakt. Hun leven staat op pauze. Hier konden ze toch iets van een eigen leven leiden binnen hun eigen vier muren.’’
Het welkom in IJlst was warm, blikt zij terug. Vanuit de Stichting IJlst 750 kreeg Nij Ylostins een lijst met vrijwilligers overhandigd die benaderd konden worden om te helpen. ,,Ze hebben bedden in elkaar gezet en overal bij geholpen. Een deel is daarna blijven hangen als vrijwilliger. Ze organiseerden activiteiten voor de bewoners of gaven taalles. Het was een heel geëngageerde groep.’’
Ze vindt het mooi dat meerdere vrijwilligers hun werk voortzetten in Sneek, zodat de vertrouwde gezichten ook op De Woldenhof blijven. Hier kon de hele groep Oekraïners uit IJlst naartoe verhuizen. Het was voorheen een locatie van GGZ Friesland en bestaat uit kleine appartementen geschikt voor gezinnen.
<LC.07.09.2024>
