Bijna een miljoen mensen dreigen volgend jaar onder de armoedegrens te zakken, meldde het Centraal Planbureau (CPB) donderdag. Linkse partijen luiden massaal de noodklok, maar het kabinet kan nog bijsturen en zint op extra steun voor lagere inkomens. Die moeten de komende jaren ook nog de klap van een hard stijgende zorgpremie verwerken.

‘Crimineel’, ‘het moet fundamenteel anders’ en ‘tijd voor verandering’. Het nieuws dat bijna een miljoen mensen, onder wie 230.000 kinderen, volgend jaar onder de armoedegrens dreigen uit te komen, ontlokt pittige reacties van linkse partijen als PvdA, SP en GroenLinks. En ook minister Carola Schouten (Armoedebeleid) vindt de cijfers ,,zeer zorgelijk’’.

Armoede kent vele gradaties. Het CPB gebruikt voor deze berekeningen het ‘niet-veel-maar-toereikendcriterium’ als grens. „Dat is een consumptiepatroon dat vrij minimaal is, maar waarvan je nog wel fatsoenlijk kunt leven”, legt CPB-directeur Pieter Hasekamp uit. „Dus dat is relatieve armoede. Een keertje naar de dierentuin gaan zit er dan nog wel in.” In concrete cijfers gaat het komend jaar om een inkomen van 1573 euro per maand, voor een alleenwonende.

Dat het aantal mensen in armoede volgens de nieuwe berekeningen bijna de één miljoen aantikt, heeft een aantal redenen. Ten eerste omdat de lat een stuk hoger is komen te liggen. Het ‘niet-veel-maar-toereikendcriterium’ voor een alleenwonende lag in 2021 nog op 1293 euro per maand, inmiddels is dat bijna 300 euro hoger. Dat komt bijvoorbeeld door de hoge inflatie, waardoor het leven steeds duurder wordt.

Het armoedegetal van een miljoen wordt ook vertekend door het moment van de berekeningen. Het CPB rekent met het kabinetsbeleid zoals het er nu is. Dit betekent dat er dit jaar nog allerlei koopkrachtmaatregelen zijn, zoals het prijsplafond, een energietoelage van de gemeente, hogere zorgtoeslag of meer kindgebonden budget. Maar die lopen eind dit jaar af en iets nieuws ligt er nog niet.

„Als er geen nieuwe maatregelen komen, zal dat betekenen dat toch een groep weer terugzakt”, zegt Hasekamp daarover, om er in één adem aan toe te voegen dat die maatregelen er wel komen. Het kabinet broedt nu nog op de vraag hoe lage inkomens volgend jaar gesteund worden. „De inzet blijft om het aantal mensen dat in armoede leeft, te verminderen”, aldus minister Schouten.

Vorig jaar waren er soortgelijke berichten over grote aantallen mensen in armoede, toen het kabinet ook nog moest beslissen over koopkrachtsteun. In aanloop daarnaartoe schatte het CPB het aantal op 1,3 miljoen, maar na de aankondiging van het prijsplafond en andere koopkrachtmaatregelen viel dat bijna 40 procent lager uit.

Toch toont de toenemende armoede zich wel als een hardnekkig probleem. Het kabinet hoopt die de komende jaren te halveren, maar gaat die doelstelling volgens het CPB op deze manier niet halen. Structurele maatregelen, zoals de verhoging van het minimumloon, zetten nog weinig zoden aan de dijk. „Die verhoging was bedoeld om de armoede structureler aan te pakken, maar is eigenlijk verdampt doordat de prijzen zo zijn gestegen”, legt Hasekamp uit.

Het roept de vraag op of er meer structurele maatregelen nodig zijn om de lage inkomens te helpen, in plaats van nieuwe energietoelages of andere eenmalige ingrepen. „Maar dan kom je ook met de vraag hoeveel inkomensondersteuning de overheid wil blijven geven”, zegt Hasekamp. „Je kunt wel denken over maatregelen die niet alleen voor uitkeringsgerechtigden, maar ook voor werkenden gelden. Dat kan bijvoorbeeld via iets extra’s in het minimumloon. Maar dat zijn politieke keuzes.”

Het kabinet zei donderdag bij monde van ministers Karien van Gennip (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) en Carola Schouten (Armoedebeleid) bezorgd te zijn over de verwachtingen van het CPB. Er wordt gezocht naar nieuwe steunmaatregelen, zeggen de bewindslieden.

Minister Schouten: „De gestegen prijzen hakken er echt in, zeker bij mensen die toch al moeite hebben om de eindjes aan elkaar te knopen.” Ze zegt dat het doel is om het aantal mensen in armoede te verminderen. Minister Van Gennip wijst erop dat het CPB verwacht dat de meeste huishoudens volgend jaar juist méér te besteden zullen hebben. „Ik maak me zorgen om deze ongelijkheid. We kunnen nog niet vooruitlopen op de besluitvorming, maar we werken er hard aan om te zorgen dat mensen de wind in de rug voelen.”

FNV: dit is gruwelijk en onbestaanbaar

Het is „gruwelijk en onbestaanbaar” dat in een land als Nederland zoveel mensen onder de armoedegrens wonen. „Er moeten nu heel snel structurele maatregelen genomen worden, zoals het verhogen van het minimumloon naar 14 euro”, reageert FNV-vicevoorzitter Kitty Jong. Volgens haar is dit ook helemaal niet nodig omdat er „heel veel” geld is in Nederland. „Het is feitelijk een herverdelingsvraagstuk. Het kan toch niet zo zijn dat bedrijven miljarden winsten maken en er zoveel mensen in armoede leven”, aldus de FNV-vicevoorzitter.

Kinderombudsvrouw: de impact is enorm

Kinderombudsvrouw Margrite Kalverboer gaat er bij minister Carola Schouten (Armoedebeleid) op aandringen dat kinderen niet in armoede terecht mogen komen. ‘Armoede heeft een enorme impact op het leven en de kansen van kinderen’, schrijft Kalverboer. ‘Niet alleen voor de materiële omstandigheden maar ook voor de sociale en emotionele ontwikkeling. En op de ontwikkeling van het geheugen, intelligentie, taal en concentratie van een kind.’ Volgens Kalverboer komen kinderen die honger hebben en zich zorgen maken over ouders die de rekening niet kunnen betalen niet toe aan leren, spelen of hun eigen sociale leven.

NOC-NSF: de nood is hoog voor jeugdsport

Ook sportkoepel NOC-NSF spreekt zijn zorg uit over de CPB-cijfers. Uit recente onderzoeken blijkt dat de sportdeelname achterblijft bij huishoudens met een laag inkomen en dat de ‘beweegarmoede’ toeneemt in wijken met een lage sociaal-economische status. Met name de jeugd blijft een zorg. ‘De deelname van jongeren in de leeftijd tussen 12 en 18 blijft nog altijd achter ten opzichte van de periode voor corona. Dit heeft fysieke en mentale gevolgen en de sociale verschillen worden groter.’

<LC 13 maart 2023>